Przygotowanie do zabiegu operacyjnego w obrębie przewodu pokarmowego

Chirurgia onkologiczna przewodu pokarmowego to jedna z najbardziej wymagających dziedzin medycyny. Operacje w obrębie żołądka, jelit, trzustki czy wątroby są często rozległe i mają na celu usunięcie nowotworu z zachowaniem odpowiednich marginesów bezpieczeństwa. Aby takie leczenie było skuteczne i bezpieczne, niezbędne jest odpowiednie, wieloetapowe przygotowanie pacjenta.

W tym artykule wyjaśniam, jak przebiega przygotowanie do operacji onkologicznej w jamie brzusznej – zarówno od strony medycznej, żywieniowej, jak i psychofizycznej. To nie tylko kwestia „gotowości na operację”, ale holistyczne podejście do zdrowia i procesu leczenia.

Dlaczego przygotowanie do operacji przewodu pokarmowego jest tak ważne?

W przypadku chorób nowotworowych przewodu pokarmowego, sam zabieg chirurgiczny to tylko jeden z elementów całego procesu leczenia. Niewłaściwe przygotowanie do operacji może znacząco zwiększyć ryzyko powikłań, przedłużyć rekonwalescencję i utrudnić dalszą terapię onkologiczną (np. chemioterapię).

Co więcej, wielu pacjentów – mimo że na pierwszy rzut oka wygląda zdrowo – jest niedożywionych lub osłabionych chorobą. Dlatego tak ważna jest indywidualna ocena i zaplanowanie przygotowania na kilku płaszczyznach: fizycznej, metabolicznej i psychicznej.

Etap 1: Konsultacje i kwalifikacja do operacji

Przygotowanie do zabiegu rozpoczyna się od konsultacji chirurgicznej i anestezjologicznej. Omawiane są:

• szczegóły planowanej operacji,

• możliwe powikłania i korzyści,

• rodzaj znieczulenia,

• choroby współistniejące i przyjmowane leki.

W ramach kwalifikacji oceniany jest ogólny stan zdrowia pacjenta oraz wydolność krążeniowo-oddechowa. U pacjentów starszych lub obciążonych przewlekłymi schorzeniami konieczne może być rozszerzenie diagnostyki o EKG, konsultację kardiologiczną lub pulmonologiczną.

Etap 2: Badania diagnostyczne przed zabiegiem

Przed operacją wykonywane są podstawowe badania:

• morfologia krwi i biochemia (elektrolity, parametry wątrobowe, kreatynina),

• grupa krwi i parametry krzepnięcia,

• badanie ogólne moczu,

• ewentualnie – testy wirusologiczne (np. HCV, HBV, HIV).

W celu precyzyjnego zaplanowania operacji zlecane są też badania obrazowe, takie jak:

• tomografia komputerowa (TK),

• rezonans magnetyczny (MRI),

• USG jamy brzusznej,

• gastroskopia lub kolonoskopia, w zależności od lokalizacji guza.

Etap 3: Ocena i wsparcie żywieniowe – kluczowy, często pomijany element

Szacuje się, że nawet 70–80% pacjentów z nowotworami przewodu pokarmowego może być w stanie niedożywienia, mimo prawidłowej masy ciała. Dlatego już na etapie kwalifikacji powinno zostać przeprowadzone:

• badanie stanu odżywienia (np. za pomocą skali NRS-2002),

• ocena masy mięśniowej (badania antropometryczne lub bioimpedancja).

W przypadku niedoborów wdrażana jest interwencja żywieniowa – może to być wzbogacenie diety lub włączenie specjalistycznych preparatów odżywczych (ONS).

Zalecenia żywieniowe przed operacją:

• dieta bogatobiałkowa: chude mięso, ryby, jaja, nabiał, strączki,

• kwasy omega-3 (tłuste ryby, olej lniany, orzechy),

• ograniczenie produktów wpływających na krzepliwość krwi (czosnek, imbir, zielona herbata),

• unikanie alkoholu i kofeiny na 24 godziny przed zabiegiem,

• 1–2 dni przed operacją – dieta lekkostrawna, eliminująca produkty wzdymające.

Etap 4: Aktywność fizyczna i przygotowanie kondycyjne

Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna przed operacją:

• poprawia wydolność oddechową i sercowo-naczyniową,

• zmniejsza ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych,

• przyspiesza regenerację po operacji.

Zalecenia: codzienne spacery (30–45 min), jazda na rowerze stacjonarnym lub ćwiczenia oddechowe przez min. 2–4 tygodnie przed planowanym zabiegiem.

Etap 5: Wsparcie emocjonalne i informacyjne

Lęk przed operacją jest naturalny. Dlatego ważne jest, by pacjent był szczegółowo poinformowany o:

• przebiegu operacji,

• możliwych dolegliwościach pooperacyjnych,

• zasadach opieki po zabiegu.

Rozmowa z lekarzem, wsparcie psychoonkologa oraz zaangażowanie bliskich mogą znacząco zmniejszyć poziom stresu i ułatwić adaptację do leczenia.

Etap 6: Farmakoterapia i przygotowanie jelit

Przed operacją należy omówić z lekarzem wszystkie przyjmowane leki – niektóre z nich (np. leki przeciwzakrzepowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne, suplementy ziołowe) mogą zwiększać ryzyko krwawienia.

W przypadku zabiegów w obrębie jelita grubego lub odbytnicy może być konieczne zastosowanie:

• preparatów do oczyszczania jelit (np. makrogole),

• lewatywy wieczorem i rano w dniu zabiegu.

Etap 7: Zasady protokołu ERAS – nowoczesne podejście do leczenia chirurgicznego

ERAS (Enhanced Recovery After Surgery) to zestaw działań, które mają na celu:

• skrócenie czasu hospitalizacji,

• redukcję powikłań pooperacyjnych,

• szybszy powrót do codziennych aktywności.

W ramach protokołu ERAS zaleca się:

• wczesne żywienie po zabiegu,

• rezygnację z rutynowego zakładania sond żołądkowych,

• wczesne uruchamianie pacjenta (najczęściej już w pierwszej dobie po operacji),

• ograniczenie podawania leków opioidowych na rzecz wieloskładnikowego leczenia przeciwbólowego.

Etap 8: Co po operacji? Opieka pooperacyjna i rekonwalescencja

Po zabiegu pacjent trafia pod opiekę zespołu anestezjologiczno-chirurgicznego. Monitorowana jest praca serca, oddech, parametry krwi oraz funkcja przewodu pokarmowego.

W kolejnych dniach wdrażana jest:

• odpowiednia dieta (najpierw płynna, potem łatwostrawna),

• rehabilitacja (ćwiczenia oddechowe, mobilizacja),

• edukacja dotycząca dalszej terapii i kontroli onkologicznej.

Podsumowanie

Przygotowanie do zabiegu operacyjnego w obrębie przewodu pokarmowego to złożony proces, który nie zaczyna się na sali operacyjnej. To wspólna praca pacjenta i zespołu medycznego – od oceny stanu zdrowia, przez żywienie i aktywność fizyczną, po wsparcie emocjonalne i farmakoterapię.

W mojej praktyce chirurgicznej szczególną uwagę przykładam do kompleksowego przygotowania pacjenta – nie tylko po to, by zwiększyć bezpieczeństwo zabiegu, ale również poprawić jakość życia po leczeniu.